ULVIYYA HEYDAROVA: “I SWITCH ON MY COMPUTER, OPEN WORD AND PUT MY HEART AND THOUGHTS INTO ACTION”
11 августа, 2023 Театр
If you have not heard anything about contemporary Azerbaijani dramaturgy, you should definitely start to get acquainted with the texts of the young, but winning the attention of critics and the public author, Ulviyya Heydarova. A screenwriter, playwright, and writer, she is not afraid to take on subjects with strong emotional swings. Her texts do not offer actors and directors simple problems and banal solutions. She brings to the stage strong characters who have experienced catharsis and are not afraid to show their bare feelings. Ulviyya Heydarova’s texts have been translated into many foreign languages and participated in and won theatre festivals and competitions. Our conversation was about her path to theatre, her first theatrical experience, strong heroines, and the peculiarities of contemporary Azerbaijani theatre.
Emiliia Dementsova: Ulviyya, how did your love affair with theatre begin?
Ульвия, с чего начался Ваш роман с театром?
Ulviyya Heydarova: It would be untrue to say that I found myself as an author in the theatre. In my opinion, theatre is such a place that the road to it cannot be neither smooth nor comfortable. I think if it were, the allure of the theatre would quickly disappear. The interest in theatre never diminishes. On the contrary, even if the most modern technology transports you to an unknown planet, theatres will continue to operate and put on plays on Earth. Because at the heart of the world is drama. Almighty God “plays” us, so to speak, in all genres, and “plays” well. First of all, let me say that before drama, I used to write short stories. Even one of my early short stories called “The Notebook” won first place in prose at a local literary contest. This was when I was working as a correspondent for Pəncərə magazine, the official organ of the Ministry of Culture. My job threw me right into the world of art and culture. Going to premieres and concerts, writing articles about them, meeting and interviewing artists was a major part of my job. One day my editor-in-chief, the writer-publicist Gunel Anargyzi, asked me to prepare an article for a column in our magazine. According to the terms of the column, two artists were to speak on a topic and I was to then write what they said. When my editor said that the next guests of the column would be the People’s Artists of Azerbaijan, outstanding actors Fuad Poladov and Shukufa Yusupova, I was happy. Because these are the great actors of the Azerbaijani stage. The interview was difficult because of my inexperience, but everything turned out well. I guess after that I understood, as you said, that I had a love affair with the theatre.
Teatrla roman… Maraqlı sualdır. Desəm, gözümü teatrda açmışam, teatrda böyümüşəm yalan olar. Mənə görə, teatr elə bir yerdir ki, ora gedən yol hamar, rahat ola bilməz. Düşünürəm ki, əgər belə olsaydı, teatrın cazibəsi tez itərdi. Teatra maraq heç vaxt azalmır. Əksinə, lap ən son texnologiya səni tanımadığın planetə aparsa belə, Yerdə teatrlar açılacaq, üstəlik tamaşalar da qoyulacaq. Çünki dünyanın sütununda, özəyində həm də dramaturgiya var. Uca Tanrı bizi, belə deyək, bütün janrlarda “oynadır” və nə yaxşı ki, “oynadır”. Nəzərə alsaq ki, hamının içində “oynamaq”, öz dramını göstərmək həvəsi var… Öncə onu deyim ki, dramaturgiyaya qədər, elə indi də hekayələr yazıram. Hətta “Noutbuk” adlı bir povestim yerli ədəbiyyat müsabiqəsində nəsr üzrə 1-ci yerə çıxıb. Bu, o dövrlər idi ki, mədəniyyət nazirliyinin rəsmi orqanı olan “Pəncərə” jurnalında müxbir işləyirdim. İşim məni birbaşa incəsənətin, mədəniyyətin içinə atmışdı. Premyeralara, konsertlərə getmək, ordan yazılar hazırlamaq, sənət adamları ilə görüşüb müsahibələr almaq işimin əsas hissəsi idi. Günlərin bir günü baş redaktorum, yazıçı-publisist Günel Anarqızı mənə jurnalımızın daimi rubrikası olan “Üzbəüz Pəncərə” üçün yazı hazırlamağımı tapşırdı. Rubrikanın şərtlərinə görə, iki sənət adamı mövzu ətrafında danışmalı, mən də onların dediklərini sonradan yazmalı idim. Redaktorum deyəndə ki, rubrikanın növbəti qonaqları Azərbaycanın xalq artistləri, görkəmli aktyorlar Fuad Poladov və Şükufə Yusupovadır, sevinməyə bilməzdim. Çünki Azərbaycan səhnəsinin iki nəhəng aktyoru ilə həmsöhbət olacaqdım. Müsahibə mənim təcrübəsizliyim üzündən çətin alınsa da, gözəl nəticəsi oldu. Bu görüşdən sonra hər iki sənətkarla tanış oldum. Ən çox da Şükufə xanımla ünsiyyətdə idim. O, hər görüşdə sənətindən o qədər sevgiylə danışırdı, heyran qalmaya bilməzdim. Bir də onda ayıldım ki, siz deyən kimi, teatrla romanım yaranıb.
ED: Yad.Dash (the name consists of two words together forming the word «Memory», right?) Your first play, your first performance – do you remember your impressions when your text came to life on stage?
Yad.Dash (название состоит из двух слов вместе образующих слово Память, верно?) Первая поставленная Ваша пьеса, первый спектакль – помните Ваши впечатления, когда Ваш текст ожил на сцене?
UH: The play “Yad.Dash” (Memory) literally left a deep trace in my memory. After all, the first is never forgotten. I had the proudest, most unforgettable day of my life at my first premiere. There were a multitude of colours. This glorious event was given to me by director Tarlan Rasulov, who was then the director of the State Theatre YUĞ, and has since founded the first interactive theatre “DOM” in Azerbaijan. I also felt proud of “Yad.Dash” because my play was staged in such a fantastic theatre as YUĞ, which is completely different in its aesthetics from the theatres of Azerbaijan, I would even go so far as to say the world. In my opinion, YUĞ is more a space for the soul than a theatre. The founder of the theatre, the outstanding director of Azerbaijan, Vagif Ibrahimoglu left behind a school in which his students, including Tarlan Rasulov, have great love and respect for the foundations he laid in Azerbaijani theatre. Until then, if I had been told that a director was staging a play by a young author previously unknown to him, I would not have believed it. But now that I have experienced this marvellous event, I believe in such happy accidents – as long as there are such artists as Tarlan Rasulov, that open that doors of the theatre for young people and give them an opportunity to express themselves as authors. If Shukufa Yusupova made me fall in love with the theatre, director Tarlan Rasulov made me fall in love with the theatre process with the play, “Yad.Dash”, which he staged on the basis of my first play.
“Yad.Daş” (Память) tamaşam sözün əsl mənasında yaddaşımda dərin iz buraxıb. Axı ilklər heç zaman unudulmur. İlk premyeramda həyatımın ən qürurlu, unudulmaz gününü yaşadım. Güllərin içində itib batmışdım. Bu şərəfli hadisəni mənə o zaman YUĞ Dövlət Teatrının direktoru olmuş, indi isə Azərbaycanda ilk interaktiv “dOM” teatrının rəhbəri, rejissor Tərlan Rəsul yaşadıb. “Yad.Daş”ın qürurunu həm də ona görə yaşayırdım ki, tamaşam, estetikası ilə Azərbaycanda, hətta deyərdim, dünya teatrları ilə müqayisədə tamamilə fərqlənən YUĞ kimi teatrda qoyulmuşdu. YUĞ mənə görə teatrdan daha çox bir ruh məkanıdır. Teatrın qurucusu, Azərbaycanın görkəmli rejissoru Vaqif İbrahimoğlu özündən sonra elə bir məktəb qoyub ki, tələbələri, o cümlədən Tərlan Rəsul da YUĞ ənənələrini böyük sevgi və ehtiramla yaşadır. O vaxta qədər mənə desəydilər ki, rejissor tanımadığı gənc yazıçının əsərinə tamaşa qoyur, inanmazdım. Amma bu gözəl hadisəni yaşadığıma görə indi inanıram. Nə qədər ki, Tərlan Rəsul kimi sənət adamları var, onlar teatrın qapılarını əsərlərini bəyənib, üzünü görmədiyi gənclərin üzünə açacaq, onlara bir müəllif kimi özünü ifadə etmək üçün şans verəcək. Əgər Xalq artisti Şükufə Yusupova teatrı mənə sevdiribsə, rejissor Tərlan Rəsul ilk pyesimə quruluş verdiyi “Yad.Daş” tamaşası ilə məni teatra bağlayıb.
ED: I saw a play based on your monopoem “I Believe”. It was memorable and made a strong emotional impression. The image of a woman who has lost her son goes back in your monologue to the image of a mother who loses her sons during wars.
Я смотрела спектакль по Вашей монопьесе «Я верю». Он запомнился и произвел сильное эмоциональное впечатление. Образ женщины, потерявший сына восходит в Вашем монологе до образа матери-земли, теряющей сыновей во время войн.
UH: In general, there are few vivid female characters compared to male characters, both in world theatre and in cinema. There are not many playwrights creating vivid female characters in leading roles in Azerbaijani dramaturgy. It is true that I intend to create characters with interesting storylines and strange fates. It doesn’t matter whether the character is male or female. Now back to the piece “I Believe”. The feeling of war has accompanied me all my conscious life. Not only me, all Azerbaijanis. Imagine that in 1988, when the Karabakh conflict and the war between Azerbaijan and Armenia began, I was seven years old, that is, I was in the first grade. In 2020, I was thirty-nine years old when the territorial integrity of Azerbaijan was established by the determination of our victorious army in the 44-day War. From the age of seven to the age of thirty-nine, I lived in a state of war. This is too long for a human life. That is, most of my life was at war. It is true that I was not bombed, not forcibly evicted, but I felt this pain to the depths of my soul. War also means thousands of mothers who lost their sons in the war. Our glorious victory undoubtedly greatly encouraged all creative people, including me. Before the war I sometimes lived in hope and sometimes despaired, but after the victory my confidence grew. I wrote the mono-performance “I Believe” after our victory and dedicated it to mothers who lost their sons in the war. Because all mothers suffer equally in wars. Mothers who lost their children in the war rejoice at the sound of newborns. I touched on this point in the work “I Believe.” My heroine says, “Somewhere now a woman becomes a mother. May that mother never know what her child’s pain is!”.
Ümumiyyətlə, istər dünya teatrında, lap elə kinosunda parlaq qadın obrazları kişi obrazları ilə müqayisədə azdır. Teatrda qəhrəman dedikdə ilk növbədə Cülyettanı, Kleopatranı, Dezdemonanı və b. deyil, Hamleti, Otellonu yada salırıq. İllah da Hamleti. Hətta Sara Bernar belə yetmiş yaşında Cülyettanı oynasa da, Hamleti də oynayıb. Sanki bütün aktyorların içində Hamlet yatır. Azərbaycan dramaturgiyasında da baş rolda parlaq qadın obrazları yaradan dramaturqlar o qədər çox deyil. Düzdür, niyyətim maraqlı süjet xətti ilə qəribə taleləri olan xarakterlər yaratmaqdır. Fərq etməz bu kişi xarakteridir, yoxsa qadın. İndi isə qayıdaq “İnanıram” əsərinə… Ağlım kəsəndən müharibənin içindəyəm. Tək mən yox, bütün azərbaycanlılar. Təsəvvür edin, 1988-ci ildə Azərbaycanla Ermənistan arasında Qarabağ münaqişəsi, müharibəsi başlayanda yeddi yaşım vardı, yəni birinci sinifdə oxuyurdum. 2020-ci ildə Azərbaycanın ərazi bütovlüyü 44 Günlük Vətən Müharibəsində Müzəffər ordumuzun əzmkarlığı ilə bərqərar olunanda isə mənim otuz doqquz yaşım vardı. Yeddi yaşımdan otuz doqquz yaşıma qədər müharibə şəraitində yaşamışam. Bu, bir insan ömrü üçün böyük rəqəmdir. Yəni həyatımın böyük hissəsini müharibə təşkil edib. Düzdür, bomba altında qalmamışam, məcburi köçkün olmamışam, amma o ağrını iliklərimə qədər yaşamışam. Müharibə həm də oğlunu müharibədə itirmiş minlərlə ana deməkdir. Şanlı zəfərimiz heç şübhəsiz bütün yaradıcı adamlara, o cümlədən mənə də böyük ruh yüksəkliyi verdi. Müharibəyə qədər bəzən ümid içində yaşayırdım, bəzənsə ümidsizliyə qapılırdım, amma qələbədən sonra inamım artdı. “İnanıram” monopyesini Şanlı zəfərimizdən sonra qələmə aldım, əsəri isə dünyada oğlunu müharibədə itirmiş analara ithaf elədim. Çünki müharibələrdə bütün anaların dərdi eyni olur. Müharibədə övladını itirmiş analar yeni doğulan körpələrin səsinə sevinərlər. “İnanıram” əsərində bu məqama toxunmuşam. Qəhrəmanım deyir ki, “indi hardasa bir qadın ana olur. Qoy o ana övlad ağrısı nədir bilməsin!”
ED: Your play “Womb” also centres on a woman who is preparing to become a mother. Is it possible to say that it is your dramaturgical mission to convey a woman’s voice?
В Вашей пьесе «Матица» в центре внимания тоже женщина, которая готовится стать матерью. Можно ли сказать, что передать голос женщины – это Ваша драматургическая миссия?
UH: I can’t say that my mission as a playwright is to write a text to show the female voice and its place on stage. I would love to have more female characters of different personalities on our stage. Our female characters are usually the wife, mother, sister or girlfriend of the main character. That’s why I’m not satisfied with that, and that’s why I switch on my computer, open Word and put my heart and thoughts into action. To what extent I achieve this, time will tell.
Deyə bilmərəm, qadın səsini, harayını səhnədə göstərmək üçün mətn yazmaq mənim dramaturq missiyamdır. Çox istərdim ki, səhnəmizdə müxtəlif xarakterli qadın obrazlarının sayı çox olsun. Bizim qadın xarakterləri adətən baş qəhrəmanın ya arvadı, ya da anası, bacısı, ya da sevgilisi olur. Ona görə də bu istəklə sadəcə kifayətlənmirəm, həm də kompüterimi yandırıb, “word” proqramını açıb ürəyimi, fikirlərimi hərəkətə gətirirəm. Buna nə dərəcədə nail olacam, onu zaman gösərəcək.
ED: A female clown is a very unusual, bright character with a large amplitude of emotions. To fulfil this role requires an actress, as they say, “with a great octave”, brave, not afraid to take risks on stage. When you wrote this text, did you see a specific actress in front of you (from the past, perhaps), or was this monologue born out of inspiration?
Женщина –клоун – это очень необычный, яркий персонаж с большой амплитудой эмоций. Для исполнения этой роли нужна актриса, как говорится, «с большой октавой», смелая, не боящаяся рисковать на сцене. Когда Вы писали этот текст, Вы видели перед собой конкретную актрису (из прошлого, может быть), или этот монолог родился у Вас по вдохновению?
UH: Although I wrote my monoplay “Womb” in 2017, I spent years thinking through its storyline and yet wrote it over four days. I remember in the summer of 2005, I wrote a short story called “Mother and Child.” The story was about a mother who resorted to certain means to give up her unborn child. The story was told by the child in her womb, unaware of her mother’s intentions. The story was published, which subsequently caused a great outcry on social media. After a few years spent on the story, I had the idea to write a monopiece, and this time the whole story would be told by the mother herself, rather than the baby in her womb. Although I had the idea, I thought a lot about the character, I started looking for the identity of the mother, and that search went on for five years. Finally, I found it. She is a woman who grew up in an orphanage, an actress by profession, but who has worked in the circus all her life, making a living as a clown. I should note that I dedicated Womb to all my favourite actresses. Although none of my favourite actresses have yet performed this mono-performance, the work has brought me great success. For the first time, “Womb”, as it is called, opened the doors of Europe to me. In 2018, I had the honour of representing my country at the Next Stage Europe – 2018 International Festival of Young Playwrights, hosted by the Goethe-Institut in Potsdam, Germany. The work was among the winners of the Batumi International Monodrama Festival in 2020, and as a result, it was staged in Georgian as part of the festival, attracting great interest from Georgian audiences. The play was staged in Malatya, Turkey, by director Rasim Ashin and in Azerbaijan by the chief director of the Sumgayit State Drama Theatre, People’s Artist Firudin Magerramov, and is currently in the theatre’s repertoire. I believe that “Womb” will spread around the world. Because it is a work that can be staged anywhere and anytime. All it takes is a brave actress, not afraid to take risks on stage, and a courageous director.
“Uşaqlıq” monopyesimi 2017-ci ildə, özü də dörd günə qələmə alsam da süjet xəttini uzun illər düşünmüşəm. Yadımdadır, 2005-ci ilin yay ayında ”Ana və uşaq” adlı kiçik hekayə yazdım. Hekayə bətnindəki körpədən imtina etmək üçün vasitələrə əl atan anadan bəhs edirdi. Hekayə isə anasının niyyətindən xəbərsiz onun bətnindəki körpəsinin dilindən nəql olunurdu. Bu hekayə dərc olundu, sonradan sosial şəbəkələrdə böyük rezonansa səbəb oldu. Hekayənin üstündə bir neçə il keçəndən sonra məndə belə bir ideya yarandı ki, bir mono pyes yazım və bütün əhvalatı bu dəfə ananın bətnindəki körpə deyil, elə ananın özü danışsın. İdeya olsa da, xarakter üzərində xeyli düşündüm, ananın kimliyini axtarmağa başladım və bu axtarış beş il davam elədi. Nəhayət, tapdım. Bu, uşaq evində böyümüş, ixtisasca aktyor olan, lakin ömürboyu sirkdə çalışan, klounluq etməklə özünü dolandıran bir qadındır. Qeyd edim ki, “Uşaqlığ”ı sevdiyim aktrisalara həsr eləmişəm. Baxmayaraq ki, sevdiyim aktrisalardan hələ ki, o mono tamaşanı oynayan yoxdur, bununla belə əsər mənə böyük uğur gətirdi. Məhz ilk dəfə“Uşaqlıq”, necə deyərlər, Avropanın qapısını üzümə açdı. 2018-ci ildə Almaniyanın Potsdam şəhərində Höte İnstitutu tərəfindən keçirilən “Next Stage Europe – 2018” Gənc Dramaturqların Beynəlxalq festivalında ölkəmi təmsil etmək şərəfi yaşadım. Əsər 2020-ci ildə Batumi Beynəlxalq Monodrama festivalında qalib əsərlər sırasında idi və bunun nəticəsi olaraq festival çərçivəsində gürcü dilində tamaşaya qoyuldu, gürcü tamaşaçılarının böyük marağına səbəb oldu. Əsər Türkiyənin Malatya şəhərində rejissor Rasim Aşın tərəfindən səhnəyə qoyulub, Azərbaycanda isə Sumqayıt Dövlət Dram Teatrının baş rejissoru, Xalq artisti Firudin Məhərrəmov quruluş verib və hazırda teatrın repertuarındadır. İnanıram ki, “Uşaqlıq” dünyaya yayılacaq. Çünki bu, elə bir əsərdir ki, onu hər yerdə, hər zaman qoymaq olar. Yetər ki, sizin də dediyini kimi, cəsur, səhnədə riskdən qorxmayan, “böyük oktavalı” aktrisa və o cəsarətdə də rejissor olsun.
ED: Why are you so attracted to the genre of monopoems?
Почему Вас так привлекает именно жанр монопьес?
UH: You know that the most difficult thing in dramaturgy is to write a mono-performance. In other words, you have to create an event in a place where the audience can watch the actor play with excitement throughout the performance. I like to set myself challenging tasks. But I will note that I don’t limit myself to just monopieces. I also have plays with two or more characters. They just haven’t been staged yet.
Özünüz də bilirsiniz ki, dramaturgiyada ən çətini mono pyes yazmaqdır. Yəni bir məkanda elə hadisə qurmalısan ki, tamaşaçı bütün tamaşa boyu həyəcanla bir aktyorun ifasına baxa bilsin. Mən çətin işdən yapışmağı sevirəm. Baxdım ki, bu, məndə alınır. Amma onu da deyim ki, təkcə mono pyeslər yazmıram. İki və daha artıq personajları olan pyeslərim də var. Sadəcə onlar hələ səhnələşdirilməyib.
ED: How much demand is there for contemporary plays in Azerbaijan? Is it difficult to break through to the stage?
Насколько востребованы современные пьесы в Азербайджане? Трудно ли пробиваться на сцену?
UH: It depends on the taste and objectivity of the director, artistic director and theatre director. In recent years, Azerbaijan has carried out reforms in the field of culture, including theatre. A few months ago, Azerbaijan hosted the Theatre Forum for the first time. It was also a kind of open tribune. I am an optimistic person by nature. There are many talented playwrights of young and middle age. I believe that the repertoire of our theatres will be decorated with both classics and works by young authors. This process has already begun.
Bu baxır rejissorun, bədii rəhbərin və teatr direktorunun zövgünə, obyektivliyinə. Son illərdə Azərbaycanda mədəniyyət sahəsində, o cümlədən teatr sahəsində islahatlar oldu. Hətta bir neçə ay bundan qabaq Azərbaycanda ilk dəfə olaraq Teatr Forumu keçirildi. Bu, bir növ həm də açıq tribuna idi. Xarakter olaraq optimist insanam. İstedadlı gənc, orta yaşlı dramaturqların sayı heç də az deyil. İnanıram ki, teatrlarımızın repertuarlarını klassiklərlə yanaşı gənc müəlliflərin əsərləri də bəzəyəcək. Bu proses artıq başlayıb.
